به گزارش سلامت نیوز به نقل از رکنا،فریدون بابایی، از گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی، ضعف نظارت نهادها و محرومیت شدید برخی محلات از خدمات اولیه مانند فاضلاب و بهداشت انتقاد کرد و بر ضرورت پیشگیری، اولویت‌بندی منابع و همکاری همه دستگاه‌ها برای بازآفرینی شهری تاکید کرد.
فریدون بابایی اقدم گفت: اگر بخواهم توضیحی کوتاه درباره بافت‌های ناکارآمد شهری بدهم باید اشاره کنم که این حوزه در گذشته تحت مسئولیت شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران بود؛ شرکتی که از حدود دو دهه اخیر تا سال ۹۷ مستقیما در زمینه بافت‌های فرسوده، سکونتگاه‌های غیررسمی و محلات تاریخی فعالیت داشت.
از سال ۹۷ به بعد، این شرکت با عنوان «شرکت بازآفرینی شهری ایران» ادامه فعالیت داد و وظایف آن با تصویب قوانین و اسناد بالادستی مشخص‌تر شد. به گفته او، هرچند نهادهای موازی دیگری همچون سازمان امور اجتماعی وزارت کشور نیز در این زمینه فعالیت دارند؛ اما طبق اسناد سیاست بازآفرینی شهری خاصه سند توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی و مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری در سال ۱۴۰۰، محور اصلی کار بر عهده وزارت راه و شهرسازی و شرکت بازآفرینی شهری است.
بابایی اقدم ادامه داد: در حال حاضر، بافت‌های شهری در قالب چهار پهنه تقسیم‌بندی شده‌اند که شناسایی آنها بر عهده شهرداری‌ها و شرکت بازآفرینی شهری است. مهم‌ترین پهنه، مناطق پرخطرند؛ چه از نظر مخاطرات طبیعی و چه از نظر مخاطرات انسان‌ساز. بخش عمده این پهنه‌ها همان سکونتگاه‌های غیررسمی یا محلات حاشیه‌نشین هستند.
او با اشاره به ریشه تاریخی پدیده‌هایی چون زاغه‌نشینی، آلونک‌نشینی و کپرنشینی افزود: این شکل از زیست شهری از دهه‌های پیش از انقلاب تا امروز تداوم داشته و متاسفانه به دلیل زایندگی این بافت‌ها هنوز نتوانسته‌ایم آنها را تثبیت کنیم. هرچند وضعیت در مقایسه با چند دهه قبل بهتر شده؛ اما روند رشد آنها نگران‌کننده است.
بابایی اقدم درباره روند نوسازی بافت‌های فرسوده گفت: در دهه اخیر با اجرای بسته‌های تشویقی شهرسازی، مانند تخفیف ۵۰ درصدی صدور پروانه ساخت بر اساس قانون حمایت از تولید و ساماندهی مسکن، نوسازی در برخی مناطق تسهیل شده است. در تهران نیز بسیاری از مالکان با استفاده از این مشوق‌ها اقدام به تجمیع، دریافت تسهیلات بانکی و عقب‌نشینی‌های اصلاحی کرده‌اند که این روند به تدریج بافت‌های غیرقابل نفوذ را قابل دسترسی‌تر کرده است.
او با اشاره به نمونه‌ای از اقدامات موفق در محله سیروس تهران گفت: فاز اول این طرح نتیجه‌بخش بوده؛ اما فاز دوم بیش از ۱۰ سال است رها شده و اکنون به محل تجمع افراد آسیب‌دیده اجتماعی تبدیل شده است. این موضوع نشان می‌دهد که مداخله در سکونتگاه‌های غیررسمی پیچیده‌تر و زمان‌برتر از بافت‌های فرسوده است.
در سیستان و بلوچستان، خوزستان، کرمان و آذربایجان شرقی هنوز مصادیق زاغه‌نشینی و کپرنشینی دیده می‌شود
بابایی اقدم در ادامه با اشاره به وضعیت استان‌هایی مانند سیستان و بلوچستان، خوزستان، کرمان و آذربایجان شرقی گفت: در برخی از این مناطق هنوز مصادیق زاغه‌نشینی و کپرنشینی دیده می‌شود. به‌ویژه در شهرهایی مانند چابهار، شرایط از نظر فقر زیرساختی و خطرپذیری، بحرانی‌تر است. در مقابل، بیشتر سکونتگاه‌های غیررسمی کشور نسبت به ۵۰ یا ۶۰ سال گذشته وضعیت بهتری دارند، هرچند همچنان با چالش‌هایی مانند دفع آب‌های سطحی، فاضلاب و ایمنی مواجه‌اند.
او درباره رشد سکونتگاه‌های غیررسمی طی دو دهه اخیر گفت: بر اساس تصاویر ماهواره‌ای از سال ۲۰۰۳ تاکنون، اغلب شهرهای ایران، حتی شهرهای کوچک، شاهد رشد ساخت‌وسازهای غیرقانونی بوده‌اند. این در حالی است که طبق قانون، شهرداری‌ها موظف‌اند از ساخت‌وساز بدون پروانه جلوگیری کنند. متاسفانه ضعف در نظارت شهری و نبود پیش‌نگری، موجب توسعه بی‌ضابطه این مناطق شده است.
بابایی اقدم توضیح داد: پیش‌نگری به این معناست که اگر بدانیم در نقطه‌ای از شهر، میل به ساخت‌وساز وجود دارد، باید پیش از آن، اراضی را به‌صورت قانونی آماده‌سازی و امکانات لازم را فراهم کنیم. اما چون این اتفاق نمی‌افتد، مردم خودشان پیش‌دستی می‌کنند و در زمین‌های فاقد مجوز می‌سازند.
حاشیه نشینی در زاهدان بسیار حاد است
او درباره نمونه‌هایی از این وضعیت گفت: در اهواز، بخش غربی شهر که بیشتر عرب‌نشین است و بخش شرقی آن هر دو با شکل‌های متفاوتی از سکونتگاه‌های غیررسمی روبه‌رو هستند. در زاهدان نیز شرایط بسیار حاد است و حتی برخی مناطق به‌عنوان پهنه‌های پرخطر شناخته شده‌اند. در تبریز هم توسعه کالبدی به دامنه تپه‌ها و ارتفاعات کشیده شده است.
مشهد بیشترین آمار حاشیه نشینی را دارد
بابایی با اشاره به استان‌هایی که بیشترین چالش را دارند افزود: سیستان و بلوچستان، خوزستان و آذربایجان شرقی از نظر شدت و گسترش این سکونتگاه‌ها وضعیت بغرنج‌تری دارند. با این حال، از نظر آماری شهر مشهد بیشترین سهم را دارد. البته بسیاری از مناطق حاشیه‌ای مشهد شباهت زیادی به بافت‌های فرسوده دارند و می‌توان با استفاده از بسته‌های تشویقی مشابه، مشکلات آن را کاهش داد.
او در مثالی دیگر گفت: در شهر کوچکی مانند بنت در سیستان و بلوچستان، با جمعیتی کمتر از ۱۰ هزار نفر نیز محلات حاشیه‌نشین وجود دارد. در بهشهر مازندران نیز محله‌ای به نام کوهی‌خیل داریم که تنها ۲۲ خانواده در آن زندگی می‌کنند اما در وضعیتی بسیار پرخطر. حتی اگر فقط یک خانواده در چنین شرایطی باشد، شأن شهروند ایرانی ایجاب می‌کند برای بهبود وضعیتش اقدام کنیم.
تعداد حاشیه نشینان کشور طبق سرشماری سال ۱۳۹۵ ، حدودا ۶ میلیون نفر اعلام شده است / مرکز بهداشت کشور این رقم را تا ۱۲ میلیون نفر برآورد کرده است
بابایی اقدم با انتقاد از نبود داده‌های دقیق در خصوص آمار حاشیه نشینی در کشور گفت: در سرشماری سال ۱۳۹۵ تعداد حاشیه‌نشینان کشور ۶ میلیون نفر اعلام شد؛ اما این عدد واقعی نیست؛ زیرا در پرسش‌نامه‌های سرشماری هیچ سوال مستقیمی برای شناسایی این گروه‌ها وجود ندارد. مرکز بهداشت کشور این رقم را تا ۱۲ میلیون نفر برآورد کرده است و بررسی‌های میدانی ما هم نشان می‌دهد که روند رشد این بافت‌ها همچنان ادامه دارد.
او تاکید کرد: رهاشدگی نظام ساخت و ساز و انفعال مدیریت شهری در این حوزه، یکی از عوامل اصلی گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی است. در جلسات ستاد ملی بازآفرینی شهری، تلاش داریم موضوع "زایش و تثبیت سکونتگاه‌های غیررسمی" و راهکارهای پیشگیری از گسترش آنها را به‌صورت ویژه در دستور کار قرار دهیم تا روند بی‌برنامگی و رسد لجام گسیخته شهری متوقف شود.
فریدون بابایی اقدم، عضو هیئت‌مدیره شرکت بازآفرینی شهری ایران، در ادامه گفت‌وگو با رکنا درباره ساختار سیاست بازآفرینی شهری توضیح داد: در این سیاست که بیش از یک دهه از اجرای آن می‌گذرد، ساختاری منسجم تعریف شده است. در راس آن ستاد ملی بازآفرینی شهری قرار دارد که با حضور ۲۱ دستگاه اجرایی و به ریاست رئیس‌جمهور فعالیت می‌کند. در کنار این ستاد، پنج کارگروه تخصصی نیز تعریف شده که یکی از مهم‌ترین آنها، کارگروه پیشگیری و پیش‌نگری است که محوریت آن بر عهده دادستانی کل کشور قرار دارد. همچنین ستادهای استانی و شهرستانی بازآفرینی شهری نیز به تناسب نیاز هر منطقه تشکیل شده‌اند.
او افزود: بازآفرینی شهری تنها به نوسازی فیزیکی خلاصه نمی‌شود؛ بلکه خدمات روبنایی را نیز در بر می‌گیرد. تاکنون صدها پروژه در سراسر کشور اجرا یا در حال اجراست؛ از ساخت مدرسه، پارک، خانه محله و فرهنگسرا گرفته تا احداث مراکز جامع سلامت، کتابخانه، درمانگاه و کمک به شهرداری‌ها در جمع‌آوری و دفع آب‌های سطحی. حتی در مناطق هدف بازآفرینی شهری، قیر رایگان برای آسفالت کوچه‌های خاکی در اختیار شهرداری‌ها قرار می گیرد.
از میان حدود ۱۴۰۰ شهر در کشور، ۷۰۰ شهر دارای نقاط مسئله‌دار هستند
بابایی اقدم با تاکید بر اینکه حل مشکلات بافت‌های فرسوده و سکونتگاه‌های غیررسمی یک فرآیند تدریجی است، گفت: این معضلات در طول دهه‌ها شکل گرفته و نمی‌توان انتظار داشت که یک‌شبه برطرف شوند. اگر انرژی و تمرکز ما صرف پیشگیری از گسترش این بافت‌ها شود، آن‌وقت می‌توانیم به شکل موثرتری وضعیت موجود را سامان دهیم. در حال حاضر از میان حدود ۱۴۰۰ شهر در کشور، ۷۰۰ شهر دارای نقاط مسئله‌دار هستند که به‌عنوان هدف مداخله شناسایی شده‌اند. یکی از ضعف‌های اساسی ما تاکنون این بوده که نتوانسته‌ایم سیستم پایش و ارزیابی برنامه‌های مشترک را در سطح شهرستان‌ها راه‌اندازی کنیم و نظارت دقیقی بر اجرای تکالیف دستگاه‌ها وجود نداشته است.
چرا پروژه مسکن ملی در بافت فرسوده اجرا نشد؟
او در پاسخ به پرسشی درباره علت اجرا نشدن طرح ساخت «مسکن ملی» در بافت‌های فرسوده، توضیح داد: قانون جهش تولید مسکن، طرحی بود که از سوی مجلس تهیه و تصویب و به دولت ابلاغ شد. در ماده ۱۲ این قانون تاکید شده که بخشی از پروژه‌های مسکن باید در اراضی خالی داخل شهرها یا زمین‌های مجاور سکونتگاه‌های غیررسمی و بافت‌های فرسوده ساخته شود. همین موضوع امیدواری ایجاد کرد تا سهمی از طرح ملی مسکن به این مناطق اختصاص پیدا کند.
او ادامه داد: در پی همین قانون، شرکت بازآفرینی شهری موضوع پیگیری ماده ۱۲ را مطرح کرد و در نهایت، کمیته‌ای ویژه برای این منظور تشکیل شد. قرار است این کمیته به‌صورت فصلی تشکیل جلسه دهد تا زمینه عملیاتی‌شدن طرح و تخصیص سهم واقعی بافت‌های فرسوده از پروژه‌های مسکن ملی فراهم شود.
در کشور محله هایی مخصوص اتباع افغانستانی وجود دارد!
بابایی اقدم در پاسخ به پرسشی درباره حضور اتباع خارجی در بافت‌های شهری گفت: در برخی استان‌ها، سکونت اتباع خارجی ممنوع است؛ اما در بخش قابل‌توجهی از کشور، به‌ویژه در مناطق جنوبی، مرکزی و شرقی، شاهد محلاتی هستیم که اتباع در آن ساکن‌اند. در استان گلستان، شهرهای گرگان و گنبد کاووس محله‌های مخصوص اتباع دارند. در جنوبی‌ترین نقاط کشور، از جمله در منطقه لارستان نیز چنین سکونتگاه‌هایی وجود دارد. در تهران، محلاتی مانند فرحزاد، کن و حتی محلات مرکزی شهر همچون سیروس، شاهد محلات زندگی جمعی از اتباع خارجی هستیم و در بسیاری از سکونتگاه‌های غیررسمی نیز حضور دارند. البته پس از جنگ ۱۲ روزه اخیر، بسیاری از این افراد از کشور خارج شده‌اند.
فریدون بابایی اقدم، عضو هیئت‌مدیره شرکت بازآفرینی شهری، در گفت‌وگو با رکنا با اشاره به وضعیت نامطلوب برخی از سکونتگاه‌های غیررسمی گفت: در شهرهایی از کشور، محلاتی وجود دارد که ساکنانش از ابتدایی‌ترین خدمات شهری محروم مانده‌اند.
فاضلاب انسانی در سطح معابر محله شیرآباد در زاهدان جاری است
او توضیح داد: یکی از وظایف پایه‌ای شهرداری‌ها، جمع‌آوری و دفع زباله است؛ اما هنوز مناطقی داریم که در محدوده شهری قرار دارند، با این حال شهرداری‌ها از ارائه این خدمات به آنها خودداری می‌کنند. به عنوان نمونه در محله شیرآباد، نه‌تنها زباله‌ها جمع‌آوری نمی‌شود و در کوچه‌ها انباشته می‌گردد، بلکه به دلیل جنس لیتولوژیکی زمین، امکان حفر چاه جذبی در منازل وجود ندارد و فاضلاب انسانی در معابر رها می‌شود.
او با انتقاد از این وضعیت افزود: باورکردنی نیست که در کشور ما هنوز محلاتی وجود داشته باشند که در کوچه‌هایشان فاضلاب جاری باشد. این وضعیت نقض آشکار حقوق اولیه شهروندان است و نشان از ضعف جدی در نظارت‌ها دارد.
سازمان نوسازی مدارس باید در این محلات هم مدرسه بسازد
بابایی اقدم با اشاره به ضرورت تعیین اولویت در هزینه‌کرد بودجه گفت: وقتی نهادی مانند سازمان نوسازی مدارس داریم، نباید منابع محدود را صرف ساخت‌وسازهایی کنیم که در حال انجام است. باید این منابع را به بهبود بهداشت محیط و حفظ عزت‌نفس مردم در مناطق محروم اختصاص دهیم.
او تاکید کرد: در برخی از سکونتگاه‌های غیررسمی، شرکت ما مدرسه‌سازی انجام داده؛ اما واقعیت این است که مردم آن مناطق پیش از هر چیز به آب سالم، فاضلاب مناسب و محیطی پاک نیاز دارند.
نبود آب سالم و بهداشت، کودکان را درگیر بیماری پوستی می کند
او ادامه داد: در سفرم به زاهدان، کودکانی را دیدم که از بیماری‌های پوستی رنج می‌بردند. بررسی‌ها نشان داد که نبود امکانات بهداشتی، حمام و آب لوله‌کشی، عامل اصلی این وضعیت است. بیشترین شکایت نیز از سوی زنان این محلات مطرح می‌شود؛ چراکه حضور بیشتری در خانه و محیط اطراف دارند و با مشکلات بهداشتی مستقیم‌تر درگیرند.
بابایی اقدم گفت: ما در ستاد ملی بازآفرینی شهری، طرحی برای ساماندهی ۱۰۰ محله حاد و بحرانی کشور به لحاظ فاضلاب تصویب کرده‌ایم. این محلات بیشتر در مناطق حاشیه‌نشین قرار دارند و در دو سال آینده قرار است با بودجه‌ای ۱۰ هزار میلیارد تومانی، وضعیت فاضلاب و دفع آب‌های سطحی آنها سامان یابد.
نباید اجازه داد ساخت و سازهای غیرقانونی در کشور ادامه پیدا کند
او با تاکید بر اهمیت پیشگیری از گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی افزود: نباید اجازه دهیم ساخت‌وسازهای غیرقانونی در این مناطق ادامه پیدا کند. لازم است برای مدتی کوتاه؛ مثلا شش ماه تا یک سال، ساخت‌وسازها را متوقف کنیم تا بتوانیم محدوده‌ها را ضابطه‌مند کنیم و از گسترش بی‌رویه این محلات جلوگیری شود.
در پاسخ به پرسشی درباره نقش شهرداری‌ها در بروز این وضعیت، بابایی اقدم گفت: قانون، مسئولیت هر دستگاه را مشخص کرده است. وقتی در بستر رودخانه یا زیر دکل‌های برق یا حتی در جنگل ساخت‌وساز صورت می‌گیرد، باید پرسید دستگاه‌های متولی چرا مانع نشده‌اند.
او با اشاره به ساخت‌وسازهای غیرقانونی در جنگل‌های بلوط ایلام گفت: متاسفانه دستگاه‌های مسئول در صیانت از منابع طبیعی کوتاهی کرده‌اند.بابایی اقدم در پایان تصریح کرد: شهرداری‌ها یکی از مهم‌ترین شرکای ما در بازآفرینی شهری هستند، اما نباید از نقش و کم‌کاری سایر نهادهای مسئول چشم‌پوشی کرد. پیشرفت در بازآفرینی شهری فقط زمانی ممکن است که همه دستگاه‌ها به مسئولیت خود در قبال شهروندان عمل کنند.
نظر شما